Roman Tadeusz Wilkanowicz senior
Olaf Bergmann, Roman Tadeusz Wilkanowicz senior
Pogromca: Jedną z najbarwniejszych postaci powstania wielkopolskiego, a potem artystycznej bohemy międzywojennego Poznania, był Roman Tadeusz Wilkanowicz.
Ten poeta, satyryk, grafik, dziennikarz urodził się w 27 lutego 1886 roku w miejscowości Oporów - wieś, dawniej miasto w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie kutnowskim, w gminie Oporów, w rodzinie Kazimierza (1836) i Stanisławy z dom. Schulz (1850), jego rodzeństwem byli Stefania ur. w 1871, która wyszła za Ludwika Zdzienickiego w roku 1895, Jadwiga ur. 1872, żona Wacława Przedmojskiego, którego poślubiła w roku 1890, Stanisław ur. 1875, Maria 1876, 1882 - Tadeusz Antoni.
Można by powiedzieć, że Roman Tadeusz swój wędrowny tryb życia, o czym poniżej, przejął po rodzicach, którzy bardzo często zmieniali miejsce zamieszkania a to trochę na Mazowszu, a to okolice Łodzi a to Kiszkowo wielkopolskie, gdzie urodzili się Stanisław i Maria, by znowu przenieść się do miejscowości Oporów a także pomieszkiwali w miejscowości Trębki na Mazowszu , gdzie urodził się Tadeusz Antoni.
Młodość spędził na podróżach w poszukiwaniu głównie zarobku, ale pewnie też przygód.
Od 1903 roku pracował jako zwykły robotnik w fabryce Hipolita Cegielskiego, a następnie i dzięki wsparciu Fundacji Kościelskich, zawitał też na dwa semestry w mury szacownego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W sierpniu 1913 roku powrócił jednak do Poznaniu i już na stałe związał swoją przyszłość z dziennikarstwem oraz twórczością literacką.
Wcielony w 1914 roku do armii niemieckiej spędził na froncie dwa lata, przesyłając z niego do „Kuriera Poznańskiego” korespondencje wojenne. W 1916 roku zdezerterował i przez prawie dwa lata ukrywał się w Poznaniu, gdzie w 1918 roku został aresztowany. Z berlińskiej twierdzy Spandau uwolniła Wilkanowicza rewolucja listopadowa, po której powrócił do Poznania, włączając się aktywnie w przygotowania do powstania.
27 grudnia stał się jednym z pierwszych jego uczestników, a następnie walczył w oddziale wywiadowczym Jana Kalinowskiego. Jego działalność w Powstaniu Wielkopolskim udokumentowana jest wieloma materiałami źródłowymi, występuje między innymi pod pseudonimami "Biały", "Roślinka", "Oset", członek Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego i Radzie Dziesięciu w stopniu podporucznika.
28 maja 1910 roku ożenił się z Anną Bertrandt ur. 06 czerwca 1881 roku w Poznaniu, córką Bartłomieja (Bartholomaeus) i Pelagii z dom. Tuszyńska.
Ze związku Romana Tadeusza seniora i Anny urodzili się
— Roman Tadeusz junior 30.06.1909 - 1944 - w czasie Powstania Warszawskiego w sierpniu lub we wrześniu, zginął na Mokotowie, pierwotnie pochowany Puławska 148 w Warszawie,
— Kazimierz Miłosz 21.07.1911 Poznań - 01.12.2007 USA
(żołnierz Września 39, osadzony w obozie jenieckim do stycznia 1945, funkcjonariusz MO w Gdańsku)
—- zmarły w niemowlęctwie Jerzy Marian ur. 28.01.1921 roku w Poznaniu.
Roman Tadeusz senior już w wolnej Polsce wydawał w Poznaniu czasopismo satyryczne „Pręgierz Poznański” – w latach 1928-1930, a była to kontynuacja podobnej jego inicjatywy sprzed I wojny światowej – a na początku lat 30-tych współorganizował i zapełniał tekstami poznańskie kabarety oraz szopki.
Zmarł w Poznaniu 07 grudnia 1933 roku. Spoczywa na Cmentarzu Garnizonowym w Poznaniu kwatera:9 miejsce:2A .
Można tu dodać, że jest on często mylony ze swoim synem – nic w tym dziwnego, gdyż również Romanem Tadeuszem - grafikiem i absolwentem Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu oraz warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. I tu warto zwrócić uwagę, że ojciec i syn mają scalony biogram na Wikipedii, który wymaga definitywnej korekty (całość tego nieszczęsnego biogramu czytaj na końcu).
Roman Tadeusz Wilkanowicz (oczywiście ojciec) był m.in. autorem zbioru utworów satyrycznych Goździem w ślip, Poznańskiego kalendarza humorystycznego, a także tomu poezji i prozy (w dużym stopniu autobiograficznej) Bezimienni bohaterowie powstania wielkopolskiego (ich wyśmienitą egzegezę popełniła ostatnio profesor Izolda Kiec). Jego ukochany, choć krótko się ukazujący, „Pręgierz Poznański” nie stronił od zamieszczania karykaturalnych prezentacji swojego redaktora naczelnego (być może kolejna funkcja karykatury, czyli specyficzna autopromocja?). W jednej z nich, opublikowanej nie przypadkiem w okresie tyle uroczystych, co obecnie zapomnianych obchodów 10 rocznicy powstania wielkopolskiego, Stanisław Beer ukazał dzielnego Pogromcę z ostrym (często wręcz „zjadliwym”) piórem w dłoni w towarzystwie miniaturowego Prusaka. Jaką to „krzywdę” czynił jemu nasz bohater? Zobaczcie sami i pamiętajcie, że historię też warto traktować z przymrużeniem oka!
—-----------------------
Nieszczęsny biogram dwóch Romanów:
Roman Tadeusz Wilkanowicz (ur. 27 lutego 1886 w Oporowie lub w 1909 w Poznaniu, zm. 1933 lub w 1944 w Warszawie) – polski grafik, poeta, dziennikarz i działacz społeczny; współorganizator powstania wielkopolskiego.
Życiorys
Zarówno daty, jak i miejsca urodzenia oraz śmierci Romana Wilkanowicza pozostają sporne. Według Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego w Warszawie, Wilkanowicz urodził się w 1909 roku w Poznaniu, a zginął w 1944 podczas powstania warszawskiego. Materiały Biblioteki Kórnickiej wskazują, iż urodził się 27 lutego 1886 roku w Oporowie koło Kutna w rodzinie powstańca styczniowego, a zmarł w roku 1933.
Według Biblioteki Kórnickiej, w 1903 roku miał rozpocząć pracę jako robotnik w poznańskich Zakładach Hipolita Cegielskiego i dzięki pracy dziennikarskiej w periodyku Wielkopolanin, uzyskać stypendium rodziny Kościelskich na kontynuowanie nauki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Poznaniu, razem z osobistym sekretarzem Witkacego, Arturem Marią Swinarskim wystawiał szopki satyryczne w „Różowej Kukułce” Ludwika Pugeta oraz kabaretach Ździebko i Klub Szyderców.
W latach 1927–1932 miał studiować na Wydziale Grafiki w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu, naukę kontynuował na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1933–1937). Uprawiał drzeworyt, linoryt i litografię, zajmował się też karykaturą. Pisał monografię na temat rysownika Kazimierza Grusa.
W czasie okupacji brał czynny udział w działalności konspiracyjnej, należał do organizacji małego sabotażu „Wawer”. W styczniu 1941 został redaktorem i ilustratorem konspiracyjnego pisma „Zadra”, był też autorem rozlepianych w Warszawie ulotek wykonywanych w technice drzeworytu.
Wilkanowicz jest jednym z bohaterów filmu Powrót do Polski (1988) w reżyserii Pawła Pitery, gdzie został sportretowany przez Andrzeja Szczytkę, a także patronem jednej z ulic poznańskiej dzielnicy Ławica.
Jego grób znajduje się na Cmentarzu Garnizonowym Parku Cytadela w Poznaniu"
Tu jeszcze warto wspomnieć, że Anna - żona Romana Tadeusza - była siostrą Powstańca Wielkopolskiego Wincentego Bertrandta, urodzonego 02 lipca 1876 roku w Poznaniu, który w roku 1901 w Jarocinie poślubił Pelagię Helenę z d. Mąka (ur.11.03.1879 w miejscowości Cielcza (niem. Cilcz) pow. Jarociński, córka Marcina i Walerii z dom. Siewczńska).
Rodzice Wincentego i Anny Bartholomaeus Bertrand i Pelagia Bertrandt (z d. Tuczyńska)
1850 - 1889 , pobrali się w Poznaniu w roku 1873, zapis ślubu w księgach brzmi:
Parafia katolicka Poznań - par. św. Marcina, wpis 100 / 1873
Bartholomaeus Bertrand (27 lat)
Pelagia Tuszyńska (24 lat) --- oboje spoczywają w Pobiedziskach: http://37.28.154.108/pobiedziska/ (to także miejsce pochówku Czesława i Krystyny)
Zgon Pelagii został odnotowany w USC Poznań w roku 1889 https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/.../jednostka/1409446... skan nr 307
Rodzeństwo Wincentego i Anny :
– Karol 1878,
– Victor 1884 - 1886
– Eleonora 1886 - 1889,
– Victoria 1880 - 1880,
– Stanisław 1883, który w roku 1910 poslubił Marię Kaczmarek, zapis ślubu w księgach brzmi:
Ostrów Wielkopolski (USC) - akt małżeństwa, rok 1910, [Księga małżeństw]
Stanislaus Bertrandt (27 lat) , rodzice: Bartholomeus Bertrandt i Pelagia Tuczynska ,
Maria Kaczmarek (23 lat) , rodzice: Stanislaus Kaczmarek , Marianna Wasielewska,
– Leokadia 1886.
-------------------
Dzieci Wincentego i Pelagii Heleny Mąki
Mieczysław 1901-1951
Maria Halina 1903-1980
Zbigniew Stanisław 1905
Marian Bernhard 1907
Irena 1908-1944
Witold Ludwik 1910
bliźnięta: Teresa i Wiktor 1912 Wiktor i mama Pelagia zmarli przy porodzie, Teresa przeżyła i zm. 1977
Wincenty 14.07.1918 Kostrzyn ożenił się powtórnie z Praksedą z.d. Markiewicz ur 6.07.1874.
Wincenty w Powstaniu Wielkopolskim:
jednostka: Powstańcy Pobiedziscy
status/stopień: szeregowiec
uwagi: I.487.9841, Pobiedziska, sekretarz sądowy
źródła:
Wojskowe Biuro Historyczne (daw. CAW), Wykaz akt powstańców wielkopolskich (maszyn.)
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Listy powstańców urodzonych i żyjących na Ziemi Pobiedziskiej (Niepełny wykaz uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 z terenu miasta i gminy Pobiedziska opracowany na podstawie dostępnej literatury; Lista członków Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914-1919; Lista zweryfikowanych uczestników Powstania Wielkopolskiego Koło Pobiedziska)
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół: Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu. Koła poza Poznaniem
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół: Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, sygn. 45: Ewidencja członków Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej [nr 16967 - 23302]
Panowicz Tadeusz, Pamiętamy o naszych bohaterach! Powstanie wielkopolskie 1918–1919 – Pobiedziska, Gniezno 2009
—---------------------------------------------------------
Autor treści podstawowej biogramu Romana Tadeusza Wilkanowicza seniora - prof. WSZiB dr hab. Olaf Bergmann
(ur. w 1964 roku w Poznaniu) – historyk, absolwent studiów magisterskich (1988) i doktoranckich (1995) Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a od 2014 roku doktor habilitowany. Profesor Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, prowadzący zajęcia ze studentami z kilkunastu przedmiotów związanych z szeroko rozumianymi naukami społecznymi oraz administracyjnymi i prawnymi.
W latach 1994-1998 – Sekretarz Rady Miasta Poznania, Radny Miasta Poznania - odpowiedzialny za współpracę z przedstawicielami władz miejskich w Polsce i w Europie, pracował na rzecz struktur administracji samorządowej, w ramach której utrzymywał kontakty ze społecznością lokalną, prowadził negocjacje i mediacje, rozwiązywał problemy mieszkańców, opiniował wnioski i przeprowadzał analizy.
Od 2001 kierownik i dyplomowany kustosz w Wielkopolskim Muzeum Walk Niepodległościowych w Poznaniu. Realizuje zadania związane z zarządzaniem projektami w strukturach administracji państwowej - w tym nadzór i organizacja wystaw i przedsięwzięć kulturalnych o zasięgu ogólnopolskim, spotkania z interesariuszami, analiza uwarunkowań odbioru społecznego, współpraca z Instytutem Pamięci Narodowej, a także praca naukowa dotycząca bieżącej działalności muzeum i przygotowywania publikacji.
W działalności muzealnej kurator kilkunastu wystaw czasowych, dotyczących m.in. dziejów sportu i rysunków satyrycznych, historii Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 roku i Poznańskiego Czerwca 1956 roku. Na polu naukowym autor kilkunastu książek, w tym m.in. Narodowa Demokracja wobec problematyki żydowskiej w latach 1918-1929 (dwukrotnie wydana: Poznań 1998, i Poznań 2015) oraz „Prawdziwa cnota krytyk się nie boi …” Karykatura w czasopismach satyrycznych Drugiej Rzeczypospolitej (Warszawa 2012), a także redaktor naukowy kolejnych kilku, jak też autor kilkudziesięciu artykułów i recenzji naukowych, opublikowanych w najbardziej prestiżowych czasopismach naukowych, m.in Wielkopolanie ku Niepodległej - w stulecie zwycięskiego powstania wielkopolskiego 1918-1919 roku – katalog wystawy, red. O. Bergmann, Poznań 2018, s.241, Wielkopolskie drogi do niepodległości – Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Historie lokalne, red. O. Bergmann i E. Wojcieszyk, Studia i Materiały Poznańskiego IPN, t. XLVI, Poznań-Warszawa 2018, s. 200.
Pasjonat sportu (onegdaj czynny lekkoatleta, narciarz i tenisista stołowy), dobrej książki (szczególnie twórczości Melchiora Wańkowicza, Józefa Mackiewicza, Witolda Gombrowicza, Waldemara Łysiaka oraz Rafała Ziemkiewicza), miłośnik i kolekcjoner wszelkich, w tym przede wszystkim historycznych anegdot, poza tym polityki oraz majsterkowania (w tym renowacji starych mebli) i wszelkich prac remontowych.
Materiał opracowały i uzupełniły Ewa Alicja Slomska i Dorota Bartoszewicz
źródła
http://powstancywielkopolscy.pl/pl/search
http://www.basia.famula.pl/pl/
https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/
https://www.myheritage.pl/
https://billiongraves.pl/grave/Roman-Wilkanowicz/8172862?referrer=myheritage
http://poznan-project.psnc.pl/#prettyPhoto
http://e-kartoteka.net/pl/search
https://www.poznan.pl/mim/necropolis/search.html
https://genealodzy.pl/
http://valerianella.man.poznan.pl/data/cmentarze/weterani_public.php