Jarysz Jan (1890-1973)
Urodził się 12 VIII 1890 r. w miejscowości Ryżyn (wieś położona w województwie wielkopolskim, w powiecie międzychodzkim, w gminie Chrzypsko Wielkie) w rodzinie robotnika Stefana (ur. 20 XII 1859 r., syn Michała i Jadwigi Rębacz) i Marianny z d. Kudełka (ur. 10 VIII 1866 r., córka Wojciecha i Józefiny Spiąka). Para pobrała się w 1888 r. w Sierakowie. Z tego związku urodziło się dwanaścioro dzieci, Helena (*+1889), Marianna (1893-1897) i Walenty (*+1895) zmarli w niemowlęctwie i dzieciństwie, Katarzyna (1896), Tomasz (22 XII 1897 - 10 I 1983), Marta (1899), Władysław (5 III 1902 - 28 VIII 1971), Antoni (9 I 1904), Józef (1906), Bolesław (1907) i Bronisława (1910) dożyli wieku dorosłego.
Młodość spędził przy rodzicach, ukończył szkołę powszechną w rodzinnej wiosce, po czym zaczął naukę zawodu murarza. 20 VII 1910 r. z Ryżyna przeprowadził się do Poznania. Nie ustalono czy brał udział w I wojnie światowej, jego imienia na listach strat armii pruskiej brak.
Jako ochotnik walczył w Powstaniu Wielkopolskim od samego początku powstańczych zmagań. Od 27 XII 1918 r. brał udział w przejmowaniu władzy w Poznaniu. W pierwszych dniach stycznia 1919 r. przeniesiony do Sierakowa, organizował oddział powstańczy, w którym następnie pod dowództwem aspiranta oficerskiego sierżanta Adama Kowalczyka walczył w okolicach Międzychodu. Dnia 11 I 1919 r. brał udział w walkach o Zatom Stary i Kolno. Pięć dni później 16 I 1919 r. walczył o Kamionnę. Kolejny raz walczył pod Kolnem 7 II 1919 r. W powstaniu pozostał do jego zakończenia 16 II 1919 r. Następnie został wcielony do regularnych jednostek Wojska Polskiego, do 4. kompanii 7. Pułku Strzelców Wielkopolskich, pod dowództwem aspiranta oficerskiego sierżanta sztabowego Józefa Biniasia. Początkowo I batalion 7 psw, w szeregach którego służył zajmował pozycje na odcinkach od Wronek po Tuczępy. Następnie wobec systematycznego naruszania zawartego rozejmu przez stronę niemiecką, dn. 8 V 1919 r. został ponownie wysłany na front zachodni. Obsadził pozycje w okolicach Wolsztyna na odcinkach Mały Grójec, Jażyniec, Obra, Kębłowo, Stradyń. Tam przebywał do 15 VI 1919 r. kiedy to został ze swoją 4. kompanią wchodzącą w skład I batalionu wycofany do Wolsztyna. Od 27 VII 1919 r. Jan Jarysz wraz z pułkiem został skierowany na front północny powstania w okolice Rogoźna i Wągrowca, skąd 4 VIII zostali przerzuceni do zajęcia odcinków Białygród, Łukowo, Gręczyń, Morkowo, Gołańcz. Na froncie północnym przebywał do 18 XII 1919 r., tego dnia został wraz z pułkiem przerzucony w okolice Ryczywołu. Od 17 I 1920 r. Jan Jarysz został żołnierzem 61. pułku piechoty wielkopolskiej, nastąpiło przemianowanie nazwy 7 psw. Dnia 19 I 1920 r. po wycofaniu się Niemców, razem z pułkiem wkroczył do Chodzieży przyznanej Polsce traktatem pokojowym w Wersalu. W rejonie Chodzieży stacjonował do marca 1920 r. 1 III 1920 r. o godzinie dziewiątej rano był jednym z żołnierzy 61. p.p. zebranych na chodzieskim rynku, uczestniczących we mszy świętej i uroczystym poświęceniu sztandaru pułku. 6 III 1920 r. rano, jego I batalion, III batalion i sztabowa kompania kulomiotów ponownie stanęły na rynku w Chodzieży, ze sztandarem i orkiestrą. Było to uroczyste pożegnanie żołnierzy wyjeżdżających walczyć na wschodnich kresach Rzeczypospolitej. Aktu tego dokonał generał Dowbór Muśnicki. Tego samego dnia wieczorem Jan Jarysz wraz z kompanami zostali załadowani do wagonów i ruszyli do Galicji Wschodniej. Po przybyciu na Ukrainę zostali rozlokowani w rejonie Brody, Krasne, Złoczów. 26 IV 1920 r. Jan wraz z 4. kompanią brał udział w zwycięskich walkach o Berdyczów. Następnie uczestniczył w ofensywie kijowskiej po czym 28 V 1920 r. w składzie I batalionu został przerzucony na front północno wschodni w rejon Hajny. W czerwcu tego roku brał udział w walkach nad Berezyną. W wojsku służył do lipca 1920 r. Za udział w wojnie polsko - bolszewickiej odznaczony Krzyżem Walecznych. Jego wniosek do Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości został odrzucony 25 VI 1938 r., Po 1949 r. był członkiem ZBoWiD. W 1972 r. Uchwałą Rady Państwa W 38/72 za udział w Powstaniu Wielkopolskim, został awansowany na stopień podporucznika.
Żonaty z Gertrudą z d. Mądrawska (ur. 15 II 1889 r. w Piłce, zm.19 XI 1949 r. w Poznaniu), z tego związku urodzili się Marian (ur. 7 IX 1924 r. zm. 6 II 1999 r.) i Stefania (ur. 27 XI 1927 r. zm. 2 II 2016 r.).
Niestety nie udało się na chwilę obecną ustalić jego losów podczas II wojny światowej. Po 1945 r. mieszkał w Poznaniu
Zmarł w Poznaniu 5 XII 1973 r. został pochowany na cm. parafialnym na Smochowicach pod wezwaniem Imienia Maryi położony przy ulicy Braniewskiej/Lubowskiej, spoczywa kwatera II miejsce 41 GPS:52.438279, 16.820525
https://www.poznan.pl/mim/public/necropolis/plan.html?mtype=cemeteries&cm_id=3&id=2019752&name_surname=Jarysz%20Jan#OpenMap
https://billiongraves.com/.../Jan-Jarysz.../26410421
Spoczywa tu także żona Gertruda zm. 1919 i Córka Stefania Talaga zm. 2 II 2016 zm. zięć Marian Talaga (1924-1999).
Źródła: APP, zesp.1945, syg.49, k.165; zesp.1945, syg.44, k.31; USC Sieraków Księga Ślubów wpis 15/1888; A. Biskupski Historja 61 Pułku Piechoty Wielkopolskiej (7 Pułku Strzelców Wlkp.)Tom I. Walki powstańcze na froncie zachodnim i północnym Wielkopolski. Organizacja Pułku, Bydgoszcz 1925; W. Rupniewski Zarys Histoji Wojennej 61 go Pułku Piechoty Wielkopolskiej Warszawa 1929; WBH, Wyszukiwarka personalno - odznaczeniowa; WTG Gniazdo - Uczestnicy PW baza on line; Wyszukiwarka grobów dla miasta Poznania; Dokumentacja fot. grobu Julia Rackowiak maj 2024.
©Genealogia Powstańców Wielkopolskich 2024
Biogram ukazał się w II tomie Wielkiego Almanachu Powstańców Wielkopolskich i bojowników o niepodległość ziemi sierakowsko-międzychodzkiej 1918-1921 opracowali Witold Borowski, Roman Chalasz, uzupełnienie Ewa Alicja Slomska