Stanisław Janiszewski

Stanisław Janiszewski oraz JÓZEF, Stanisław I, Maria i Jadwiga urodzili się w rodzinie Stanisława i Marianny z dom. Dziembowska, para pobrała się w roku 1878 w Zbąszyniu (Jastrzębsko Stare)

Parafia katolicka Zbąszyń, wpis 50 / 1878

Stanislaus Janiszewski (27 lat) i Marianna Dziembowska (26 lat)

 

Stanislaus Janiszewski (28 lat) , rodzice: Franz Janiszewski , Nepomucena Mikolajewska
Maria Constantia Dziembowska (26 lat), rodzice: Stephan Dziembowski , Balbina Sinkiewicz

 

 

Do szkoły uczęszczał w Śremie i Gnieźnie oraz w Poznaniu. Świadectwo dojrzałości otrzymał w gim. w Międzyrzeczu. W wieku 10 lat stracił ojca, wychowaniem dzieci zajęła się matka, dbając o wykształcenie córek i synów. W czasie nauki w Poznaniu należał do konspiracyjnego Towarzystwa Tomasza Zana, walczącego w obronie polskości, krzewiącego naukę języka polskiego, literatury i historii oraz postaw patriotycznych. Po ukończeniu szkół otrzymał stypendium Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego, przeznaczone dla młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Wstąpił 4 XI 1914 na Wydz. Lek. UB. Uczył się m.in. u H. Waldeyera, Rudolfa Virchowa i E. Du Bois-Reymonda. Przez 5 semestrów uczęszczał na wykłady Aleksandra Brucknera. 4 V 1918 przeniósł się na uniwersytet w Monachium, a 24 IX 1918 do Wiirzburga, gdzie ukończył semestr zimowy 1918/19. W czasie studiów akademickich wstąpił do ZSP i brał czynny udział w jego pracach. W Monachium działał w życiu Polonii i nawiązał wówczas serdeczne więzy ze Stanisławem Przybyszewskim.

 

 

Służbę wojskową odbywał w cesarskiej armii niemieckiej, najpierw przed rozpoczęciem studiów we wrześniu i październiku 1914, następnie w czasie studiów od maja do lipca 1916. Wybuch Powstania Wielkopolskiego zastał go w Wirzburgu, gdy miał już absolutorium.

Na wieść o Powstaniu Wielkopolskim porzucił pracę i w trudnych warunkach przedarł się do Polski. Jego udział w Powstaniu został odnotowany w źródłach: jednostka: 2 Kompania Sanitarna

Basiński Jan, Organizacja i znaczenie służby sanitarno-medycznej w przebiegu powstania wielkopolskiego i organizacja Wojska Wielkopolskiego 1918-1919, Koszalin 2010
Tygodnik Urzędowy Naczelnej Rady Ludowej 1919, nr 1-10;

"Tygodnik Urzędowy" 1919, nr 1-72

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół: Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu. Koła w Poznaniu Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół: Związek Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, sygn. 44: Ewidencja członków Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej [nr 10168 - 16966]

W 1919 zdał egzamin państwowy.

Jako ochotnik wstąpił 15 II 1919 do WP, służył w nim do 1 I 1922, gdy w stopniu por. został przeniesiony do rezerwy (27 IX 1919 awansował do stopnia por.). Jako lek. brał udział w bitwach pod Szubinem i Zbąszyniem, następnie był lekarzem frontowym. W czasie służby wojskowej rozpoczął specjalizację w zakresie dermatologii pod kierunkiem ppłk. dr. med. Leona Drożdżyńskiego.

Praktykował jako lekarz chorób skórno-wenerycznych w gabinecie przy Starym Rynku 50. Brał udział w pracach naukowych świata lekarskiego, a także w życiu społecznym i kulturalnym Poznania. Od 1923 był sekretarzem Oddz. Wielkopolskiego ZLPP im. Karola Marcinkowskiego.

Ćwiczenia wojskowe odbył w 1927 w 57 pp w Poznaniu oraz w 1929 w VII Szpit. Okręg, w Poznaniu. Na stopień kapitana awansował wiosną 1939. Zmobilizowany do WP 24 VIII 1939 z przydziałem do VII Szpit. Okręgowego. Ewakuowany ze Szpitala na wschód został internowany 25 IX 1939 w Dubnie przez wojska sowieckie. Zwolniony, powrócił do Poznania i wznowił praktykę lekarską.

Na początku 1940 został wraz z rodziną wysiedlony z al. Szelągowskiej 21 i zamieszkał przy Wielkich Garbarach 36 m 4.

Włączył się w nurt działań konspiracyjnych. Aresztowany 5 XI 1940 przez gestapo wraz ze swym młodocianym synem Michałem, który został po kilku dniach zwolniony. Oskarżony o przechowywanie aparatu radiowego i rozpowszechnianie otrzymywanych z niego wiadomości, został skazany na karę trzech miesięcy więzienia, które spędzał w więzieniu przy ul. Młyńskiej. Zwolniony 6 II 1941. Nadal jednak był inwigilowany przez Niemców. Ponownie aresztowany 28 III 1941 w "sprawie Narzyńskiego i innych". Mgr farm. Henryk Narzyński był właścicielem apteki, którego dr Janiszewski często odwiedzał. Słuchano u niego zagranicznych audycji radiowych. Narzyński został w grudniu 1939 aresztowany i wkrótce zastrzelony. Sprawą Narzyńskiego, która wynikła wskutek denuncjacji Bogdana Narzyńskiego, syna Edmunda Narzyńskiego, kuzyna Henryka, Niemcy objęli 19 osób. Janiszewski po powtórnym aresztowaniu przez 6 tygodni był więziony w Forcie VII. Po rozprawie (3 VII 1941) został skazany na 8 lat więzienia za słuchanie radia i rozpowszechnianie zagranicznych wiadomości radiowych.

Został przewieziony 10 VII 1941 do więzienia w Rawiczu, gdzie otrzymał przydział do szpitala więziennego w charakterze pomocnika sanitarnego. Pomagał polskim więźniom, za co został skazany na tydzień ciemnicy o wodzie.

Jego żonie Marii dwukrotnie udało się go zobaczyć w tym więzieniu (20 XI 1941 oraz 17 IV 1942). W tym czasie zostały zaostrzone przepisy więzienne dla Polaków i "przestępstwo" Janiszewskiego oceniono jako kwalifikujące do zaostrzonego obozu karnego (verschärftes Straflager). 11 XII 1942 został więc przeniesiony do obozu koncentracyjnego w Mauthausen, gdzie zachorował na zapalenie płuc, następnie gruźlicę. Mimo usilnych starań lekarzy więźniów (polskich i jugosłowiańskich), zmarł 6 V 1943 w wieku 50 lat.

 

 

Rodzina otrzymała świadectwo zgonu wystawione przez Urząd Stanu Cywilnego Mauthausen II Nr 5018/1943.

Interesował się literaturą i sztuką z kręgu dwutygodnika literackiego "Zdrój". Często odwiedzali go Hilary Majkowski, rzeźbiarz Edward Haupt, witrażysta Stanisław Powalisz oraz poeta ludowy Kuraś.

Odznaczony Medale Niepodległości oraz Odznaką Pamiątkową Wojsk Wielkopolskich.

Stanisław Janiszewski ożenił się 4 Xl 1923 z Marią z d. Schmidt (urodzona 02 października 1904 roku we Środzie), para miała troje dzieci: Aleksandra 1924, Michał 1926, Bartosz 1931.

Aleksandra była lekarzem, Bartosz dziennikarzem, ale najbardziej “pokaźną” biografię miał Michał: Michał Konrad Janiszewski (ur. 15 czerwca 1926 w Poznaniu, zm. 3 lutego 2016 w Warszawie, pochowany na cmentarzu junikowskim w Poznaniu z żoną i jej rodziną) – generał dywizji Wojska Polskiego, doktor nauk wojskowych, minister-szef Urzędu Rady Ministrów (1985–1989), szef Kancelarii Prezydenta PRL/RP (1989–1990).

Urodził się 15 czerwca 1926 w Poznaniu.

Od 1950 służył w Wojsku Polskim, początkowo w Wojskach Łączności, a następnie w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. Od 1950 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od 1972 pełnił funkcję szefa gabinetu generała Wojciecha Jaruzelskiego (w latach 1972–1981 jako ministra obrony narodowej, a w okresie 1984–1989 jako przewodniczącego Komitetu Obrony Kraju). Kierował także Urzędem Rady Ministrów od 17 lutego 1981 w czasie pełnienia funkcji premiera przez Jaruzelskiego oraz w kolejnych gabinetach – Zbigniewa Messnera i Mieczysława Rakowskiego (od 1985 jako członek rządu, minister-szef Urzędu Rady Ministrów). Od 13 września 1989 do 21 grudnia 1990 był szefem Kancelarii Prezydenta PRL/RP.

Od grudnia 1981 do lipca 1983 wchodził w skład Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. W 1983 wybrany w skład Krajowej Rady Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.

W 1976 został awansowany do stopnia generała brygady, a w 1983 do stopnia generała dywizji. Był doktorem nauk wojskowych. W grudniu 1990 zakończył zawodową służbę wojskową i działalność publiczną. W styczniu 1991, w wieku 64 lat został przeniesiony w stan spoczynku.

Błędnie został uznany za zmarłego przez IPN 9 lat wcześniej, przez co pominięto go w oskarżeniu grupy wprowadzającej stan wojenny.

-------------------------------------------------------

 

Wróćmy jednak do brata Stanisława - Józefa, bo to również ciekawa postać a zupełnie zapomniana.

Ksiądz Józef Janiszewski urodził się 07 października 1880 w Poznaniu, zamęczony w w niemieckim obozie koncentracyjnym Mauthausen, zmarł 27 sierpnia 1940. Ksiądz, historyk i przede wszystkim wybitny działacz społeczny, poeta, publicysta i przywódca ruchu abstynenckiego.

Podczas nauki w gimnazjum w Poznaniu przyszły kapłan działał w tajnych stowarzyszeniach młodzieży polskiej, między innymi w organizacjach filomatów i filaretów. Za udział w nielegalnych kołach uczniowskich w marcu 1902 r. tuż przed ustną maturą został wydalony z gimnazjum w Gnieźnie. Dyrektor gimnazjum znalazł u młodego Janiszewskiego egzemplarz „Historii Polski” autorstwa Anatola Lewickiego, który wywołał podejrzenia istnienia tajnego stowarzyszenia. Józef Janiszewski postawiony w stan oskarżenia odmówił zeznań na procesie, 13 czerwca 1903 r. otrzymał karę tygodnia więzienia. Zmuszono go również do opuszczenia Wielkopolski. Osiadł we Lwowie i wstąpił do tamtejszego Archidiecezjalnego Seminarium Duchownego. Opiekę nad nim sprawował biskup Władysław Bandurski (1865-1932). Ukończywszy studia teologiczne w dniu 1 lipca 1906 r. Józef Janiszewski przyjął święcenia kapłańskie.

Posługę kapłańską rozpoczął jako wikariusz w Tartakowie (powiat Sokal, dekanat Bełz), skąd latem 1907 r. przeniesiony został na wikariat do Seretu na Bukowinie. W dniu 20 stycznia 1921 r. zrezygnował z funkcji redaktora i wybrał działalność duszpasterską – został początkowo wikarym w Lubiniu (dekanat Krzywiń, powiat Kościan), następnie dnia 19 lutego 1921 r. został wikariuszem substytutem w Dubinie, od 1922 r. w Morawinie (dekanat Grabów nad Prosną), gdzie służył w kaplicy należącej do parafii Wyszanów. Z Morawina został przeniesiony w 1923 r. na wikariat do Grębanina (dekanat Kępno). Tutaj dzięki swoimi zabiegom i staraniom doprowadził do utworzenia samodzielnej parafii, erygowanej dnia 1 lutego 1929 r. W tym też dniu został pierwszym administratorem grębanińskiej parafii. Obok pracy duszpasterskiej redagował w tym czasie „Wieczory pod Lipą”, bezpłatny ilustrowany dodatek do „Nowego Przyjaciela Ludu”. W 1928 r. rozpoczął wydawanie w Kępnie „Głosu Misyjnego”, stanowiącego miesięczny dodatek do wspomnianego wyżej „Nowego Przyjaciela Ludu”.

Wkrótce zrezygnował z funkcji administratora parafii Grębanin i przeszedł do Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Proboszczował w latach 1929-1932 w Nowej Wsi Wielkiej (dekanat Inowrocław), a następnie od 1932 r. do 1934 r. w Kierzkowie (dekanat Żnin). W 1934 r. przeszedł na emeryturę. Mieszkał następnie jako ksiądz rezydent w Potulicach (dekanat Rogoźno), gdzie zastała go wojna.

Działalność i zasługi księdza Janiszewskiego nie uszły uwadze zbrodniczego okupanta. Aresztowany przez Gestapo ks. Józef Janiszewski trafił w dniu 28 maja 1940 r. do obozu koncentracyjnego w Dachau. W dniu 2 sierpnia 1940 r. transport księży przewieziono do obozu koncentracyjnego KL Gusen I — części kompleksu obozów koncentracyjnych KL Mauthausen–Gusen. Tam pracował w nieludzkich warunkach w kamieniołomach, często po 12 godzin dziennie, w skrajnym niedożywieniu. Z górnego kamieniołomu, nazywanego Kastenhofen więźniowie znosili na rękach lub plecach ogromne kamienie. Do przejścia mieli 182 stopnie wykute w skale. Sękate drągi kapo zmuszały ich do biegu.

Nie wiadomo jak dokładnie zginął ksiądz Janiszewski. Być może wycieńczony niewolniczą pracą i głodem zmarł w kamieniołomach. Wspomnienia więźniów, którzy przeżyli, donoszą o bestialskim pobiciu w dniu 13 sierpnia więźniów Gusen, w tym wielu polskich księży. Ofiary tego bestialstwa miały ciała odbite od kości, plecy wręcz czarne; mimo ogromnych cierpień skatowani chodzili do pracy. Do końca sierpnia zmarło wiele ofiar pobicia z dnia 13 sierpnia. Ksiądz Józef Janiszewski mógł być jedną z nich. Pewne jest, że zmarł 27 sierpnia 1940 r. Ksiądz Janiszewski w uznaniu zasług w dziedzinie społecznej i oświatowej odznaczony został Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta.

Zebrali Rafał Sierchuła i Ewa A. Slomska

wykorzystana następujące źródła: