Czysz Wiktor (1896-1966)
Czysz Wiktor (1896-1966)
Urodził się 9 X 1896 r.w Poznaniu w rodzinie Józefa (17 II 1854, syn Franciszka i Michaliny z d. Śmierzchalska) i Antoniny z d. Manicka (17 V 1864, córka Józefa i Florentyny z d. Jakubowska), para pobrała się w 1882 r. Z tego związku urodzili się także Leon (19 III 1883), Marianna (1884 - 1886), Michał (*+1886), Jadwiga (1887-1890), Józef (24 II 1889), Franciszek (22 IX 1901), Kazimierz (18 II 1892), Marian (1890), Stanisław (1894) i Ludwik (1900).
Wiktor w 1912 r. został członkiem tajnego Towarzystwa Samokształceniowego Młodzieży Polskiej „Iskra”, a w kolejnym roku współtworzył drużynę skautową im. Władysława Jagiełły, która później weszła w skład hufca „Piast” w Poznaniu. W 1915 r. powołany do armii niemieckiej. Był absolwentem kursu mechaników w Ławicy oraz kursu lotniczo-radiowego i bombowego w Berlinie. Służył w Inspektoracie Lotniczym, a także zajmował się odbiorem sprzętu radiowego w firmie Bosch. W ostatnich miesiącach pierwszej wojny światowej zaangażował się w działania rewolucyjne w Niemczech. 10 XI 1918 r. wrócił do Poznania i wstąpił do Rady Robotników i Żołnierzy. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim. Walczył między innymi o Fort Grolmana w Poznaniu i Stację Lotniczą w Ławicy. Następnie ukończył kurs obserwatorów w Ławicy, po czym został włączony w skład 2. Wielkopolskiej Eskadry Lotniczej. Wiosną 1919 r. brał udział w zadaniach rozpoznawczych nad polsko-niemiecką linią demarkacyjną w Wielkopolsce. Później służył przez pewien czas w 3. Wielkopolskiej Eskadrze Lotniczej, a ostatecznie przydzielono go do 21. eskadry niszczycielskiej, w jej składzie uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920. Za udział w powstaniu w 1965 r. odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.
W 1923 r. został przeniesiony do rezerwy z przydziałem do 3. Pułku Lotniczego. W okresie dwudziestolecia międzywojennego stworzył prężną firmę handlową. W latach 1923-1933 był członkiem Związku Lotników Polskich. W 1928 i 1930 roku powoływano go na miesięczne ćwiczenia lotnicze. W latach 1932-1939 był przewodniczącym Koła Przyjaciół Harcerzy IV Drużyny im. Władysława Jagiełły. Był też aktywnym politykiem Stronnictwa Narodowego, z ramienia którego w 1938 roku został radnym miasta Poznania.
17 VII 1924 r. w Poznaniu poślubił Kazimierę z d. Potocką (26 II 1903 - 12 II 1994, córkę Antoniego i Cecylii z d. Cieślewicz). Para miała trzy córki Bożenę Antoninę (27 XII 1925), Krystynę (10 II 1927) i Aleksandrę Marię (14 XII 1929).
24 VIII 1939 r. w stopniu podporucznika otrzymał powołanie z przydziałem do 4. kompanii lotniskowej jako dowódca 71. plutonu lotniskowego. Do jego obowiązków należało organizowanie lotnisk polowych dla eskadr Armii „Poznań”. 18 IX 1939 r. przekroczył polsko-rumuńską granicę w Kutach. Został internowany w Rumunii, lecz wkrótce uciekł z obozu do Bukaresztu, gdzie w polskiej ambasadzie zajmował się ukrywaniem i przerzutem polskich lotników do Francji. 16 I 1940 r. wyruszył drogą morską do Europy Zachodniej. Przez Turcję, Grecję i Włochy dotarł do Francji. Był dowódcą eskadr zapasowych w Camp de Carpiagne i Septfonds. Po klęsce Francji przedostał się przez Afrykę Północną do Wielkiej Brytanii. Piastował stanowisko dowódcy eskadr zapasowych w polskich bazach lotniczych w Wielkiej Brytanii: w Blackpool, a następnie w Dunholme Lodge. W czasie pobytu w Wielkiej Brytanii był też oficerem do spraw transportu i adiutantem stacji lotniczej. W 1943 r. otrzymał awans na porucznika (Flying Officer), a w 1945 – na kapitana (Fligt Lieutenant).
Po drugiej wojnie światowej został zdemobilizowany. W marcu 1946 r. wyjechał do Polski. Przez Gdynię dotarł do Poznania. W kraju próbował wrócić do normalnego życia. Ponownie uruchomił sklep z galanterią skórzaną. W 1950 r. odebrano mu sklep i aresztowany przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Z braku dowodów wypuszczono go z więzienia w 1951 r. Rok później ponownie został aresztowany przez „bezpiekę”. Po brutalnym przesłuchaniu został zwolniony, a rodzina przy pomocy zaprzyjaźnionych lekarzy, pragnąc zapewnić ochronę Wiktorowi umieściła go w Zakładzie Psychiatrycznym w Gnieźnie. Po półrocznym pobycie opuścił zakład. W 1956 r. nawiązał kontakty z kolegami lotnikami mieszkającymi na emigracji w Wielkiej Brytanii. Kontaktował się też z weteranami polskiego lotnictwa mieszkającymi w Poznaniu i Warszawie. W latach 1958-1961 był kierownikiem polskiego personelu w pawilonie USA na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Zrezygnował z tego stanowiska ze względu na ponowne zainteresowanie jego osobą ze strony Służby Bezpieczeństwa.
Odznaczony Krzyż Niepodległości, Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921, Miecze Hallerowskie, Medal Lotniczy.
Zmarł w Poznaniu 18 I 1966 r. Pochowany na cm. komunalnym na Junikowie, spoczywa pole 12 kwatera B rząd 2 miejsce 25 GPS: 52.388364, 16.826324
https://www.poznan.pl/mim/public/necropolis/plan.html?mtype=cemeteries&cm_id=2&id=1055533&name_surname=Czysz%20Wiktor#OpenMap
https://billiongraves.com/.../Wiktor-Czysz.../28420287
To także miejsce pochówku jego żony Kazimiery i jej rodziców Antoniego i Cecylii Potockich.
źródła: Archiwum Państwowe w Poznaniu 1926/3/108, skan 114 Poznań (USC) - akt małżeństwa, rok 1882, Księga małżeństw t. II; APP, Kartoteka ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870-1931; Ks. Robert Kulczyński SDB, Wielkopolski personel wojsk lotniczych (jednostki bojowe, IWL i SLŁ) w 1919 r.; Wyszukiwarka grobów dla miasta Poznania; WTG Gniazdo, Uczestnicy Powstania Wielkopolskiego, baza on - line i Lista odznaczonych WKP; infolotnicze.pl; Powstańcy Wielkopolscy. Biogramy uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, t. XII, pod red. Bogusława Polaka, Poznań 2015 .
©Genealogia Powstańców Wielkopolskich 2024
Archiwum Państwowe w Poznaniu 1926/3/108, skan 114 Poznań (USC) - akt małżeństwa, rok 1882, Księga małżeństw t. II
Josef Czysz (28 lat), rodzice: Franz Czysz , Michalina Smieszalska ,
Antonina Manicka (18 lat) , rodzice: Josef Manicki , Florentina Jakubowska